Zespół jelita drażliwego i dieta Low FODMAP
Na czym polega dieta Low FODMAP? Na eliminacji. Konkretnie eliminujemy tutaj z jadłospisu silnie fermentujące substancje, które słabo się wchłaniają w jelicie cienkim i mają przy tym wysokie ciśnienie osmotyczne. Ich spożywanie wiąże się z większą absorpcją wody i rozciąganiem ścian jelita. Dodatkowo, substancje te przechodząc do jelita grubego pozostają w znacznym stopniu niestrawione stając się pożywieniem dla drobnoustrojów. Te fermentują je wytwarzając wodór, dwutlenek węgla i metan. Z pewnością każda osoba cierpiąca na zespół jelita drażliwego wie, co jest na końcu drogi owych substancji przez przewód pokarmowy… Oczywiście nieprzyjemne dolegliwości jelitowe. Jakie zatem substancje wyeliminujemy czasowo z diety?
FODMAP
Krótkołańcuchowe węglowodany (cukry) słabo trawione i wchłaniane w jelicie cienkim, silnie fermentujące i mające wysokie ciśnienie osmotyczne, czyli:
- oligosacharydy (wytwarzane z fruktanów i galaktooligosacharydów) – znajdują się w zbożach, w tym w pszenicy, życie, jęczmieniu, a także w cebuli, czosnku, warzywach kapustnych, niektórych orzechach i nasionach, w roślinach strączkowych, kakao
- monosacharydy, czyli fruktoza i glukoza, tutaj jednak chodzi przede wszystkim o pokarmy bogate we fruktozę, ale jednocześnie o niskiej zawartości glukozy, takich jak miód, jabłka, gruszki, morele, wiśnie, mango, a także soki owocowe, czy syropy kukurydziane, fruktozowe, czy fruktozowo – glukozowe
- disacharydy, czyli dwucukry, np. laktoza
- poliole – alkohole cukrowe obecne w niektórych owocach i warzywach, stanowiące także sztuczne substancje słodzące, jak ksylitol, erytrytol, czy sorbitol
Dieta Low FODMAP – ile trwa i czy trzeba wykluczyć wszystkie przeciwskazane produkty?
Leczenie jelita drażliwego dietą przebiega w dwóch fazach. Pierwsza trwa od 2 do nawet 8 tygodni, w zależności od stanu zdrowia pacjenta oraz tego, jak bardzo nasilone są objawy. Na tym etapie rekomenduje się eliminację z diety produktów zawierających duże ilości FODMAP (jak pamiętamy substancji silnie fermentujących, słabo wchłaniających się, rozciągających nasze jelita i wywołujących znaczący dyskomfort żołądkowo – jelitowy). W drugiej fazie będziemy stopniowo włączać do diety kolejne produkty zawierając niewielkie ilości FODMAP. Ten etap przebiega zawsze indywidualnie, według tolerancji pacjenta.
Zatem początek leczenia dietą Low FODMAP eliminuje znaczną ilość pokarmów, do których jednak będziemy starali się powrócić (chyba, że okaże się to niemożliwe ze względu na zbyt silną negatywną rekcję naszego układu pokarmowego). Warto w tym miejscu podkreślić, że dieta Low FODMAP będzie dla każdej osoby zmagającej się z ZJN inna, zarówno pod względem eliminowanych pokarmów, jak i długości fazy pierwszej, czy też tempa wprowadzania pokarmów o niskim FODMAP do codziennego jadłospisu.
Czy lista przeciwskazanej w pierwszej fazie diety żywności jest długa? Owszem. Najwięcej pokarmów dotyczyć tutaj będzie produktów zbożowych (m.in. pieczywo pszenne, żytnie, płatki owsiane błyskawiczne, makaron pszenny, jajeczny, ciastka zbożowe etc.) oraz warzyw i owoców (będą to m.in. buraki, szparagi, kalafior, kapusta. cebula, jabłka, brzoskwinie, morele, gruszki, arbuzy, a także owoce suszone). W diecie należy uwzględnić także przeciwskazania dotyczące produktów nabiałowych, roślin strączkowych, roślinnych zamienników mleka, przypraw, dipów, napojów, czy dodatków do żywności.
Pamiętaj, że nie wszystkie „zakazane” w diecie produkty wywołują dolegliwości ze strony układu pokarmowego u każdego chorującego na IBS. Dlatego wykluczanie i wprowadzanie poszczególnych pokarmów należy przeprowadzać w sposób kontrolowany i indywidualny, najlepiej pod okiem dietetyka.
Co jeszcze warto wiedzieć na temat diety Low FODMAP?
Pamiętaj, że ilość / wielkość porcji ma w diecie Low FODMAP duże znaczenie. Rozszerzając dietę należy sięgać nie tylko po pojedyncze nowe produkty, ale i wprowadzać je w ograniczonej ilości. Dla wybranych składników żywności określone są nawet w tym względzie konkretne wartości, np. maksymalnie jednorazowo możesz spożyć 33 g dojrzałych bananów, czy też 10 migdałów (na etapie rozszerzania diety).
Wprowadzając nowy pokarm do swojego menu, rób trzydniowe przerwy pomiędzy kolejnymi produktami. Na sam koniec zostaw sobie żywność „najtrudniejszą” czyli strączki, czosnek i cebulę (czosnek możesz z powodzeniem zastąpić oliwą aromatyzowaną czosnkiem 😉).
Pamiętaj także, że ilość zawsze robi różnicę, dlatego czasem możesz nie odczuwać dyskomfortu po zjedzeniu niewielkiej porcji FODMAP. Jeśli FODMAP będzie zbyt dużo i pojawią się dolegliwości żołądkowo – jelitowe, najskuteczniejszym rozwiązaniem będzie powrót do ścisłej diety. Jednak bez obaw, najczęściej wystarczy dzień do trzech dni.
Co jeszcze możesz zrobić dla swoich jelit?
W postępowaniu w zespole jelita drażliwego czasem rekomendowane są diety bezglutenowa oraz eliminująca laktozę. Ich skuteczność w leczeniu nie jest potwierdzona, choć wiele osób odczuwa poprawę wykluczając z codziennego menu to właśnie białko i cukier mleczny. O ile w przypadku laktozy problem jest całkiem powszechny, o tyle faktyczna konieczność rezygnacji z glutenu nie jest potrzebna w przypadku tak wielu osób. Zanim zdecydujesz się na taki wybór, sprawdź, czy rzeczywiście masz alergię lub nietolerancję na gluten. Wykluczanie czegokolwiek z diety „na wszelki wypadek” może nie tylko nie przynieść pożądanych rezultatów, ale nawet zaszkodzić. Jeśli już mamy z czegoś w ten sposób zrezygnować (lub wyraźnie ograniczyć występowanie w diecie) to pszenicę. Wysoko przetworzona pszenica zawiera aż 80% glutenu!
Probiotykoterapia
Stosowanie probiotyków może przynieść korzyści dla leczenia IBS. Jeśli okaże się, że masz jakiś niedobór w swojej mikroflorze jelitowej, probiotykoterapia może w takiej sytuacji znacznie pomóc. Probiotyków nie wybieramy tutaj jednak na „chybił trafił”. Rekomendacje jasno wskazują, aby w proces leczenia włączać szczepy bakterii przebadane konkretnie pod kątem IBS.
Obecnie jednym z najlepiej przebadanych szczepów, przynoszącym jednocześnie realną poprawę w zespole jelita drażliwego jest Lacidobacillus plantarum 299v. Pamiętaj jednak, aby decyzji o suplementacji nie podejmować samodzielnie. W sytuacji, w której okazałoby się, że obok zespołu jelita drażliwego występuje u Ciebie zespół SIBO (przerost flory bakteryjnej) probiotykoterapia może Ci zaszkodzić, a objawy choroby mogą się nasilić.
Suplementacja błonnikiem
Jednym z rekomendowanych rozwiązań w leczeniu IBS jest stosowanie diety bogatej w błonnik rozpuszczalny (taka dieta powinna mieć charakter stały, a nie jedynie okresowy). Zalecana dobowa ilość błonnika rozpuszczalnego to 10 do 25 g. Błonnik rozpuszczalny znajdziesz m.in. w świeżych warzywach i owocach i w otrębach owsianych. Jego źródło stanowi także babka płesznik, lancetowata i jajowata.
Stosowanie olejku z mięty pieprzowej
W celu zmniejszenia objawów IBS czasem zaleca się stosowanie preparatów olejku z mięty pieprzowej – w dawce 180–225 mg olejku dwa razy na dobę, przez okres od 2 do 12 tygodni. Olejek wykazuje działanie m.in. przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, jednocześnie relaksując nasze mięśnie gładkie. Efektem ubocznym tego typu suplementacji może być jednak zgaga.
Leczenie farmakologiczne pod kontrolą lekarza specjalisty
Podawanie leków będzie wiązało się z występowaniem u pacjenta konkretnej postaci IBS. Zatem inne leczenie dedykowane będzie IBS w postaci biegunkowej, a inne w postaci zaparciowej.
Pozostałe grupy leków rekomendowane w leczeniu IBS to m.in. leki rozkurczowe i przeciwdepresyjne. Oczywiście leczenie farmakologiczne zawsze odbywa się pod kontrolą lekarza. Samodzielne sięganie po wybrane preparaty może nam jedynie zaszkodzić.
Co do samej diety stosowanej w IBS, chorym z postacią zaparciową jelita nadwrażliwego zaleca się spożywania produktów bogatych w tryptofan, podczas gdy pacjenci z postacią biegunkową powinni ograniczyć ich spożycie. Duże ilości tryptofanu znajdziesz m.in. w pestkach dyni i słonecznika, w nasionach sezamu, w siemieniu lnianym, orzechach,
płatkach owsianych, kakao, w brokułach, rybach i mięsie drobiowym.
Zespół jelita drażliwego – dieta i przepisy na przykładowe posiłki
Wiesz już, że dieta w IBS zależeć będzie przede wszystkim od tego, na jaką postać zespołu jelita nadwrażliwego chorujesz. Inne bowiem zalecenia dietetyczne dotyczyć będą formy zaparciowej IBS, a inne biegunkowej. Dietą rekomendowaną w ZJN jest dieta Low FODMAP. O ile jej pierwsza faza jest nieco restrykcyjna, o tyle etap rozszerzania diety pozwala na naprawdę duże urozmaicenie. Jak mogą wyglądać posiłki podczas leczenia IBS?
Śniadanie: Omlet z jajek z cukinią i szpinakiem
- 2 jajka
- 1/3 małej cukinii
- garść szpinaku
- 4 pomidorki koktajlowe
- 1 łyżeczka szczypiorku
- roszponka / rukola
- 2 kromki chleba bezglutenowego
- sól
- pieprz
- łyżeczka oliwy z oliwek
- kiełki brokuła
Na oliwie podsmażamy cukinię i szczypiorek, po 2 minutach dodajemy pomidorki i szpinak, a następnie wymieszane jajka. Doprawiamy, smażymy po przykryciem kolejne 2 minuty. Podajemy z rukolą / roszponką i kiełkami oraz kromkami pieczywa.
Drugie śniadanie: Owsianka z orzechami i bananem
- 3 łyżki płatków owsianych bezglutenowych
- jogurt naturalny bez laktozy 200g
- 1 łyżka orzechów włoskich
- 1/2 banana (niedojrzały)
- 1/2 łyżeczki cynamonu
Płatki zalewamy wodą (1/4 szklanki) i odstawiamy na noc do lodówki. Następnego dnia dodajemy pozostałe składniki owsianki.
Obiad: Pieczony łosoś z kaszą jaglaną i warzywami
- 100 g łososia (pieczemy ok. 20 minut w temp. 180 stopni)
- 5 łyżek ugotowanej kaszy jaglanej
- pół bakłażana przesmażonego przez 3 – 4 minuty na oliwie z dodatkiem ziół prowansalskich
Przekąska: Orzechy włoskie (mała garść), maliny (garść)
Kolacja: Komosa ryżowa z dynią i fetą
- 5 łyżek komosy ryżowej
- pieczona dynia 150g
- garść jarmużu / szpinaku / dowolnej sałaty
- 1 łyżka pestek dyni
- ser feta 25 g
- sól, pieprz, bazylia
- 1/2 łyżki oliwy
Dynię pieczemy 20 minut w temp. 200 stopni, następnie kroimy w kostkę, mieszamy z ugotowaną komosą, fetą, pestkami dyni i zieleniną, doprawiamy i skrapiamy oliwą.
Piśmiennictwo:
- H. Stolińska – Fiedorowicz: „Jelito drażliwe. Leczenie dietą” Wydawnictwo Zwierciadło, 2018
- „Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego” praca zbiorowa A. Pietrzak, B. Skrzydło-Radomańska, A. Mulak, M. Lipiński, E. Małecka-Panas, J. Reguła, G. Rydzewska, Gastroenterology Review 2018; 13 (4)
- „Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych„, dr hab. n. med. Krystian Adrych, Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 6, 224–233
- „Postępowanie dietetyczne u osób chorujących na zespół jelita drażliwego (IBS)” D. Gumiela, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2020, tom 11, nr 3, 121–127
- „Wpływ mikroflory jelitowej na rozwój zespołu jelita drażliwego” E. Dudzińska, Medycyna Środowiskowa – Environmental Medicine 2016, Vol. 19, No. 3
- „Rola tryptofanu i serotoniny w patogenezie i leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego” A. Stępień, E. Walecka – Kapica, A. Błońska, G. Klupińska, Folia Medica Lodziensia, 2014, 41/2:139-154
